Krzysztof Dorcz
Dnia 18 października 1999 r. Urząd Miejski w Brześciu Kujawskim wystąpił do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z wnioskiem o zaopiniowanie wzoru herbu miejskiego (il. 1) przez powołaną Komisję Heraldyczną. W odpowiedzi z 27 kwietnia 2000 r. Komisja poprosiła Urząd o przedstawienie uzasadnienia historyczno-heraldycznego. Zostało ono przekazane w formie artykułu Piotra Bokoty z Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku, pt.: „Herby Brześcia Kujawskiego”, opublikowanego w informatorze miejskim, wraz z poprawionym wizerunkiem herbu (il. 2). Komisja 27 października tr. uchwaliła opinię negatywną, na podstawie której identyczną opinię 13 lutego 2001 r. wydało MSWiA. Mianowicie uznano tamże, iż opiniowany wzór herbu jest niezgodny z zasadami sztuki heraldycznej, a nowy projekt powinien wykonać profesjonalny grafik współpracujący z heraldykiem. Stwierdzono też, że w razie rezygnacji władz samorządowych z nowego projektu, „w ostateczności” mogły one posługiwać się wizerunkiem herbu z publikacji „Miasta polskie w Tysiącleciu” z 1965 r. (il. 3), po określeniu jego barw składowych.
1, 2. Wizerunki herbu Brześcia Kujawskiego z lat 1999 i 2000, w: Archiwum Komisji Heraldycznej 3. Wizerunek herbu Brześcia Kujawskiego, w: „Miasta polskie w Tysiącleciu”, 1965, t. 1, tab. X
W 2001 r. rozmowy z Urzędem brzeskim w sprawie zaprojektowania herbu podjęli Piotr Bokota i Krzysztof Dorcz, członkowie Polskiego Towarzystwa Heraldycznego. Podjęte działania doprowadziły do powstania projektu wstępnego (koncepcyjnego) herbu, jednak nie zostały sformalizowane.
W 2008 r. powstały projekty herbu, trzech pieczęci: Gminy, Rady Miejskiej i Burmistrza, flagi oraz sztandaru, wraz z uzasadnieniem autorstwa Gerarda Kucharskiego z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. W projektowanym herbie Gminy zostało wykorzystane godło współczesnego herbu województwa kujawsko-pomorskiego, które znalazło się również w głowicy sztandaru (opracowanego w dwóch wersjach). Projekty graficzne tych znaków wykonał poznański artysta grafik Tomasz Przylepa (il. 4-7).
4, 5, 6, 7. Projekty herbu, flagi, pieczęci i sztandaru z 2008 r., w: Archiwum Komisji Heraldycznej
W dniu 6 sierpnia tr. burmistrz Brześcia Kujawskiego wystąpił do Ministra SWiA z wnioskiem o pozytywne zaopiniowanie przedłożonych projektów. Komisja Heraldyczna 17 kwietnia 2009 r. zaopiniowała je negatywnie i takąż opinię 30 kwietnia tr. wystosował Minister SWiA. Projekt herbu został odrzucony z powodu użycia godła wojewódzkiego i ze względów rysunkowych, a w konsekwencji zanegowaniu uległy kolejne projekty, do których Komisja przekazała szereg uwag konstruktywnych. Niebawem wszystkie te projekty zostały poprawione i 29 października tr. Urząd brzeski przesłał je do zaopiniowania (il. 8-11), przy czym projekty flagi i sztandaru opracował Gerard Kucharski – jak podał w uzasadnieniu.
8, 9, 10, 11. Projekty herbu, flagi, (trzech) pieczęci i sztandaru z 2009 r., w: Archiwum Komisji Heraldycznej
Dnia 13 grudnia 2010 r. Minister SWiA pozytywnie zaopiniował projekty herbu i pieczęci, natomiast negatywnie projekty flagi i sztandaru. W uchwale Komisji Heraldycznej z 19 listopada tr. zalecono zmianę „proporcji tarczy herbowej na najczęściej stosowaną w obecnej polskiej heraldyce tarczę hiszpańską, o proporcjach 7:6”.
Pozytywnie zaopiniowane projekty zostały przyjęte 24 lutego 2012 r. uchwałą nr XV/110/12 Rady Miejskiej w Brześciu Kujawskim w sprawie ustanowienia herbu i pieczęci Gminy Brześć Kujawski.
W 2019 r. władze Gminy podjęły decyzję o potrzebie ponownego opracowania flagi i sztandaru, a także zaprojektowania łańcuchów przewodniczącego Rady Miejskiej i burmistrza, jako atrybutów pełnionych funkcji samorządowych. Na zlecenie Gminy prace projektowe, łącznie z uzasadnieniem historyczno-heraldycznym, wykonał Krzysztof Dorcz.
12, 13, 14. Projekty flagi, sztandaru i łańcuchów z 2019 r., w: Urząd Miejski w Brześciu Kujawskim
Etap projektowania poprzedziła analiza symboliki brzeskiej pod względem formalno-prawnym, historycznym i graficznym. Przede wszystkim przyjęto, że podstawą projektów może być tylko wzorcowy wizerunek herbu Gminy i do wykorzystania pozostają dotychczasowe uwagi Komisji Heraldycznej. We wzorze herbu zauważono nieznaczną deformację kształtu tarczy, dokonaną dla uzyskania wymaganej proporcji 7:6 i niezgodności opisu względem rysunku (np. w opisie okna romańskie, a w rysunku okna gotyckie). Wykazano również, na podstawie średniowiecznych pieczęci brzeskich i pieczęci księcia Władysława Łokietka, że w projektach możliwe jest przedstawianie herbu książęcego z koroną.
Co do projektu sztandaru, to na stronę odwrotną wprowadzono daty 1250 – 2020, określające umowny rok lokacji miasta i planowany rok ufundowania tego weksylium. W głowicy sztandaru usytuowano wyobrażenie wieży obronnej z zawieszonym na niej herbem książęcym i otaczającym
wieżę murem miejskim z bramą. W projekcie flagi umieszczono m.in. godło z herbu gminnego zamknięte od dołu prostokątem (jak w chorągwi Torunia z 1410 r.). Z kolei projektowane łańcuchy, zgodnie z powszechną praktyką, rozróżniono wyłącznie barwą — złotą dla insygnium burmistrza, zaś srebrną dla insygnium przewodniczącego Rady Miejskiej. W łańcuchach, jak w głowicy sztandaru, wykorzystano motywy herbu książęcego (z koroną), średniowiecznych murów miejskich oraz atrybuty świętych patronów.
Dnia 16 października 2019 r. burmistrz Brześcia Kujawskiego przesłał te projekty (il. 12-14), wraz z ilustrowanym uzasadnieniem, do Ministra SWiA w celu zaopiniowania. Komisja Heraldyczna rozpatrzyła je 27 listopada 2020 r., a Minister wydał opinię 14 grudnia tr., wyjaśniając opóźnienie przerwą w pracach Komisji spowodowaną zagrożeniem epidemicznym w Polsce. W opinii ministerialnej zostały zaakceptowane projekty flagi i sztandaru, a zanegowane projekty łańcuchów. We własnej uchwale Komisja zasugerowała konieczność korekty herbu Brześcia Kujawskiego poprzez zamianę herbu książąt kujawskich ze środkowej wieży na herb (z koroną) zaprojektowany w głowicy sztandaru.
W tej sytuacji władze Brześcia Kujawskiego na początku 2021 r. zleciły dokonanie tej korekty dotychczasowemu projektantowi, przy czym zlecenie objęło uaktualnienie projektów flagi, sztandaru i opracowanie projektu pieczęci Gminy, jako że uchwalone wcześniej trzy pieczęcie nie weszły do użytku.
Komplet nowych projektów (il. 15-19), wraz z poprawionymi wzorami łańcuchów, burmistrz brzeski 17 lutego tr. przesłał do akceptacji i Komisja Heraldyczna 30 kwietnia tr. zaopiniowała je pozytywnie, podkreślając, że „starania władz gminy mające na celu podniesienie jej symboli na wyższy poziom sztuki heraldycznej zasługują na uznanie”. Następnie, 17 maja tr., opinię pozytywną wystosował również Minister SWiA.
15, 16, 17, 18, 19. Projekty herbu (korekta), pieczęci, flagi, sztandaru i łańcuchów z 2021 r., w: Urząd Miejski w Brześciu Kujawskim
Dnia 2 września tr. Rada Miejska przyjęła powyższe projekty uchwałą w sprawie ustanowienia herbu, flagi, sztandaru, łańcuchów i pieczęci Gminy Brześć Kujawski. W tym samym dniu odrębną uchwałą zostały również określone zasady używania ustanowionych symboli i insygniów.
Po przyjęciu tych uchwał okazało się jednak, że ze względów pisarskich niektóre ich fragmenty wymagają skorygowania, w związku z czym 18 listopada 2021 r. Rada Miejska uchyliła obie poprzednie uchwały i podjęła je w zweryfikowanych wersjach.
Literatura wykorzystana przy opracowaniu projektów symboli i insygniów brzeskich:
Jan Długosz, Banderia Prutenorum, ok. 1438; Teofil Żebrawski, O pieczęciach dawnej Polski i Litwy, Kraków 1865; Kazimierz Stronczyński, Pobieżny przegląd pieczęci Piastów polskich, Warszawa 1881; tenże, Pomniki książęce Piastów, lenników dawnej Polski …, Piotrków 1888; Wiktor Wittyg, Pieczęcie miast dawnej Polski, Kraków 1905; Stanisław Kętrzyński, Uwagi o pieczęciach Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, w: „Przegląd Historyczny” t. 28, 1929, s. 1-68; Franciszek Kamocki, Wymiary prawidłowe tarcz herbowych, w: „Miesięcznik Heraldyczny” 1933, nr 2; Marian Gumowski, Herby miast województwa warszawskiego, Warszawa 1938; tenże, Najstarsze pieczęcie miast polskich, Toruń 1960; tenże, Herby miast polskich, Warszawa 1960; Miasta polskie w Tysiącleciu, red. Mateusz Siuchniński, t. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965; Stefan Krzysztof Kuczyński, Pieczęcie i herby Łęczycy oraz ziemi łęczyckiej, Łęczyca 1985; Zenon Piech, Ikonografia pieczęci Piastów, Kraków 1993; Stefan K. Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993; Przemysław Mrozowski, O sztuce i stylizacji heraldycznej w Polsce XIV-XV wieku, w: „Rocznik PTHer”, red. Stefan K. Kuczyński, Warszawa 1993, s. 77-109; Andrzej Plewako, Józef Wanag, Herbarz miast polskich, Warszawa 1994, s. 19; Jan Pakulski, Kilka uwag o dawnych pieczęciach i herbie Rypina, w: Rypin – szkice z dziejów miasta, red. Mirosław Krajewski, Rypin-Włocławek 1994, s 79-91; Piotr Bokota, Uwagi o pieczęciach i herbie Włocławka w średniowieczu i okresie nowożytnym, w: „Rocznik Muzealny” t. V, Włocławek 1994, s. 21-34; Paweł Dudziński, Alfabet Heraldyczny, Warszawa 1997; Piotr Bokota, Herb i pieczęcie miasta, w: Włocławek. Dzieje miasta, t. 1, Włocławek 1999, s. 139-181; Marek Adamczewski, Heraldyka miast wielkopolskich do końca XVIII wieku, Warszawa 2000; Jan Pakulski, Piotr Bokota, Desygnaty powiatu włocławskiego, Włocławek 2000, mnps; Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001; Alfred Znamierowski, Insygnia, symbole i herby polskie, Warszawa 2003; Jan Pakulski, Symbole samorządowe powiatu radziejowskiego, w: „Ziemia Kujawska”, t. 16, Inowrocław-Włocławek 2003, s. 161-184; Piotr Bokota, Pieczęcie i herby miast Kujaw brzeskich i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu – część 1: Legenda pieczęci, w: „Zeszyty Naukowe WSHE”, t. XXI, z. 5, Włocławek 2006; Marcin Hlebionek, Pieczęcie Piastów kujawskich, Inowrocław 2011; Marcin Starzyński, Uwagi w sprawie genezy najstarszej pieczęci Krakowa z XIII wieku (na marginesie ostatnich badań), w: „Studia Źródłoznawcze”, t. 50, 2012, s. 25-40; Piotr Bokota, Pieczęcie miast Kujaw brzeskich jako źródło do dziejów i procesu heraldyzacji znaków miejskich, w: Dawne pieczęcie. Typologia – metody badań – interpretacje, red. Zenon Piech, Warszawa 2015.
