I-XIX w.

I-IV w.

Osadnictwo kultury wenedzkiej. Rozkwit metalurgii oraz handlu (szlak bursztynowy – osady hutnicze w Zgłowiączce i Starym Brześciu).

IV-VI w.
Okres tzw. wędrówek ludów (Hunowie).

VII-X w.
Osadnictwo słowiańskie. Ludność zajmuje się głównie rolnictwem.

II połowa X w.
Rejon Brześcia Kujawskiego wchodzi w skład państwa polskiego (Mieszka I).

XII w.
Na terenie Starego Brześcia istnieje cmentarz, co potwierdza istnienie tu osady.

1228.
Pierwsza wzmianka o Brześciu w źródłach pisanych. Nazwa Bresczk występuje w dokumencie księcia Konrada Mazowieckiego (panującego również na Kujawach), w którym nadaje on Krzyżakom ziemię chełmińska oraz kilka wsi kujawskich, m. in. Orłowo i Murzynno.

1236.
Władzę nad Brześciem obejmuje syn Konrada Mazowieckiego, Kazimierz (zwany Kujawskim bądź Konradowicem).

Przed 1250.
Prawa miejskie dla Brześcia. Nadaje je książę kujawski Kazimierz Konradowic, lokując miasto na prawie niemieckim w odmianie magdeburskiej (znajdowało się ono prawdopodobnie w miejscu odstojników na terenie Cukrowni). Władzę w nowo powstałym mieście będą sprawować rada miejska na czele z burmistrzem oraz wójt wraz z ławą miejską.

Pomiędzy 1257 a 1266.
Brześć staje się siedzibą kasztelanii (przeniesionej tu z Włocławka).

1264.

• Według Roczników Jana Długosza książę Kazimierz Konradowic sprowadza do Brześcia dominikanów, którym buduje kościół i klasztor.
• Pierwsza wzmianka o kościele (zapewne parafialnym). Tutejsza parafia istnieje prawdopodobnie od XI/XII w. i należy do archidiakonatu włocławskiego tej samej diecezji (zwanej też kujawsko-pomorską).

1267.
W wyniku śmierci księcia Kazimierza Konradowica Brześć staje się stolicą księstwa brzesko-kujawskiego (oprócz niego funkcjonuje również księstwo inowrocławskie). W imieniu małoletnich synów rządy opiekuńcze sprawuje wdowa, księżna Eufrozyna.

Około 1275.
Władzę nad miastem i księstwem obejmują młodzi książęta Władysław Łokietek, Kazimierz II i Siemowit.

1277.
Miasto najeżdżają wojska litewskie.

1288/1289.
Samodzielną władzę nad miastem oraz księstwem przejmuje Władysław Łokietek.

1292.

• Nadanie miastu przez Władysława Łokietka wsi Pikutkowo i Guźlin z wszelkimi do nich prawami.
• Kolejny najazd litewski na miasto.
• W tym roku (ewentualnie 1293 bądź 1294) w Brześciu, być może u dominikanów, została pochowana żona Kazimierza Konradowica, a matka Władysława Łokietka, księżna Eufrozyna.

1294.
Władysław Łokietek zezwala na wybudowanie szpitala (przytułku). Zgodnie z panującym wówczas zwyczajem zostaje on wraz z przynależnym do niego kościołem szpitalnym Św. Ducha ulokowany poza miastem, a konkretnie przy fosie i trakcie krakowskim. Szpital ten będzie prowadził zakon rycerski krzyżowców z czerwoną gwiazdą z komandorii św. Macieja we Wrocławiu. Będą oni tu również prowadzić działalność medyczną.

1295.
Wzmianka o rzemieślnikach brzeskich: mieszczanach Tylonie (winiarzu), Marcinie (rzeźniku) i Januszu (szewcu).

1300.
Brześć trafia w ręce Krzyżaków, którzy tworzą tu komturstwo.

1301/1302.
Miasto przechodzi pod władzę Czech (Przemyślidzi).

1306.

• Powrót Brześcia pod rządy księcia Władysława Łokietka. W styczniu 1306 r. brzeska rada miejska zawiera za pośrednictwem krzyżackim ugodę w Toruniu z Czechami. Zgodnie z porozumieniem Czesi mają sprawować tu władzę do dnia św. Wacława, tj. do 28 września 1306 r.
• Z racji rezydowania księcia Władysława Łokietka w Krakowie, w Brześciu zaczyna rezydować wyznaczony przez niego starosta.

1308.
W Brześciu zostaje uwięziony wielmoża pomorski Piotr Święca z Nowego, aktywny przeciwnik polityki księcia Władysława Łokietka. Jest on tu przetrzymywany do 1310 r.

1316.
Książę Władysław Łokietek gwarantuje kupcom toruńskim bezpieczny przejazd do Krakowa po wyznaczonej trasie przez Brześć.

1317.
Połączenie starostwa brzeskiego ze starostwem wielkopolskim (stan ten utrzymuje się do 1332 r.).

1319.
W Brześciu ma miejsce narada księcia Władysława Łokietka i biskupa włocławskiego Gerwarda z arcybiskupem gnieźnieńskim Janisławem i innymi biskupami w sprawie terminu i miejsca koronacji królewskiej (odbyła się ona w katedrze na Wawelu 20 stycznia 1320 r.).

1320-1321.
W Inowrocławiu i Brześciu (w kościele parafialnym) obraduje sąd papieski, dotyczący sporu polsko-krzyżackiego. Ze strony polskiej udział w nim biorą m. in. arcybiskup gnieźnieński Janisław, biskup włocławski Gerward, płocki Florian i poznański Domarad, książęta kujawscy Leszek i Przemysł oraz mazowiecki Wacław. Mocą wydanego wyroku Krzyżacy mają zwrócić Polsce Pomorze Gdańskie, czego jednak nie dopełniają.

1325.
Odbywa się w mieście zjazd polsko-krzyżacki, dotyczący pokojowego rozwiązania kwestii pomorskiej. Do porozumienia stron jednak nie dochodzi.

1327.
Nieudana próba zdobycia Brześcia przez wojska krzyżackie.

1329.
Ponowna nieudana próba zdobycia miasta przez Krzyżaków.

1332.

• W wyniku kilkunastodniowego oblężenia Brześć został zdobyty przez armię krzyżacką, która morduje wielu ludzi. Jak podaje Jan Długosz, Krzyżacy zburzyli do gruntu dotychczasowy Brześć, przenosząc zamek i miasto w bardziej odpowiednie miejsce, zabezpieczając je murami z wypalanej cegły i głębokimi rowami. Miasto staje się siedzibą komturii krzyżackiej. Na Zgłowiączce zbudowano port, próbując uruchomić trakt wodny przez Bachorzę.
• Pierwsza wzmianka o murach miejskich. Wcześniej istniały prawdopodobnie obwarowania drewniano-ziemne.

1343.
Powrót (formalny) Brześcia na mocy traktatu kaliskiego do Królestwa Polskiego. Brześć jest gwarantem (obok Krakowa, Sandomierza, Nowego Sącza, Poznania, Kalisza i Włocławka) owego traktatu. Miasta te zobowiązują się, że nie udzielą poparcia Kazimierzowi lub komukolwiek, gdyby zechciał zaatakować posiadłości krzyżackie.

1346.

• Załogi krzyżackie opuszczają miasto. Staje się ono stolicą województwa kujawskiego – początkowo wspólnego dla całych, a później dla części Kujaw (brzesko-kujawskiego, które będzie obejmować powiaty brzeski, kowalski, przedecki, radziejowski i kruszwicki). Następuje rozwój miasta: powstaje m. in. kościół farny św. Stanisława oraz klasztorny św. Michała Archanioła oraz ratusz. Miasto dysponuje pieczęciami z wyobrażeniem muru miejskiego z bramą, trzema wieżami oraz trójkątną tarczą herbową z godłem książąt kujawskich oraz wizerunkami świętych Stanisława Biskupa Męczennika i Piotra Apostoła.
• Na zamku brzeskim król Kazimierz Wielki nadaje prawa miejskie Bydgoszczy.

1351.
Miasto najeżdżają Litwini.

1361.
Król Kazimierz Wielki nadaje Brześciowi zwolnienie celne na sprowadzanie soli bocheńskiej.

1383.

• Miasto zostaje zdobyte przez wojska autonomicznego księcia płockiego Siemowita IV, które łupią miasto, burzą domy mieszczańskie. Książę ten obsadza zamek swoimi ludźmi, a najznamienitszych mieszczan brzeskich bierze do niewoli.
• Książę Siemowit nadaje Brześciowi Stare Miasto (późniejszy Stary Brześć).
• Miasto zdobywa margrabia brandenburski Zygmunt Luksemburski. Zawiera on jednak rozejm z Siemowitem i wycofuje się z Brześcia.

1398.
Powrót Brześcia spod władzy Siemowita IV do Królestwa Polskiego.

1401.
Król Władysław Jagiełło nadaje miastu przyległy do niego teren, zwany Oborami wraz z pastwiskami, łąkami i chrustem.

1402.
Zbiera się pierwszy sejmik województwa brzesko-kujawskiego, będący organem szlacheckiej reprezentacji stanowej.

1410.
Podczas trwającej wielkiej wojny z zakonem krzyżackim załoga zamku brzeskiego (obok załogi zamku inowrocławskiego) prowadzi działania zaczepne na pograniczu polsko-krzyżackim.

1411.
W związku z trwającą wojną z państwem krzyżackim, Brześć służy jako miejsce koncentracji wojsk polskich i litewskich do ataku na Toruń (wówczas krzyżacki).

1413.
Przed wielkim ołtarzem w kościele farnym biskup włocławski Jan Kropidło udziela ślubu margrabiemu miśnieńskiemu Wilhelmowi II Bogatemu i księżniczce mazowieckiej Amelii, córce Siemowita IV.

1415.
Prawo do obsady stanowiska plebana (proboszcza) brzeskiego uzyskują królowie polscy (Brześć był miastem królewskim).

1420.
W kościele farnym mają miejsce uroczyste egzekwie za zmarłą żonę Władysława Jagiełły, królową Elżbietę.

1425.
W mieście ma miejsce zjazd, na którym zdecydowano o sukcesji tronu i uznano ewentualność oddania go synowi Władysławowi (Warneńczykowi).

1428.
W Brześciu mieszkają Żydzi, którzy prawdopodobnie zaczęli się tu osiedlać za panowania Kazimierza Wielkiego.

1431.
Nieudane oblężenie krzyżackie.

1432.
Po wspólnej wyprawie polsko-czeskiej na ziemie krzyżackie w Brześciu zawarto pokój z państwem zakonnym, gwarantujący swobodę handlu.

1433.
Podczas obrad sejmikowych przyrzeczenie elekcji syna króla Władysława składają urzędnicy duchowni oraz świeccy (biskup włocławski Jan Szafraniec, wojewoda brzesko-kujawski oraz starosta Jan z Lichenia, kasztelan brzeski Krystyn z Siemnowa, kasztelan kruszwicki Mikołaj z Warzymowa, kasztelan kowalski Stanisław z Boniewa, chorąży brzeski Mikołaj z Lubstowa, sędzia ziemski brzeski Andrzej z Lubrańca, podsędek Andrzej z Brzezia, podkomorzy Andrzej z Konecka, łowczy Mikołaj z Siewierska, podłowczy Wawrzyniec ze Służewa, stolnik Przybysław z Krzywosadza, podstoli Krzesław z Morzyc, skarbnik Skarbimir z Borucina, podkoniuszy Dobiesław z Redcza oraz miecznik Niemierza z Przywieczerzyna) oraz przedstawiciele poszczególnych rodów rycerskich ziemi brzeskiej (Pomianów, Ogończyków, Godziembów, Toporów, Rogalów, Leszczyców, Dołęgów, Łabędziów, Bylinów, Świnków, Prusów, Łazęków, Szeligów, Nałęczów, Awdańców, Sokołów, Cielepałów, Drużynów, Mościców, Roliców, Lubrzów, Doliwów, Ślepowronów i Jasionów).

1435.
Zawarto w Brześciu pokój w rozpoczętej 1431 r. przez Krzyżaków wojnie z Polską. W wyniku traktatu Krzyżacy zwrócili Polsce zdobyte wcześniej przez nich Dybowo i Nieszawę wraz z okręgiem.

1450.
Król Kazimierz Jagiellończyk pozwala na organizowanie w Brześciu dwóch dorocznych targów, na święto św. Stanisława (tj. 8 maja) i św. Michała (29 września).

1454.
Król Kazimierz Jagiellończyk, wyprawiając się na wojnę z Krzyżakami, rozbija pod Brześciem obóz wojskowy.

1459.
Miasto wystawia 30 uzbrojonych na wojnę z Krzyżakami.

1463.
W Brześciu mają miejsce pertraktacje pokojowe pełnomocników polskich oraz krzyżackich. Pośrednikiem jest legat papieski, arcybiskup Hieronim z Krety. Nie przynoszą jednak rezultatu.

1493.
Rajcy z Brześcia (obok rajców Poznania, Gniezna i Inowrocławia), decyzją króla Jana Olbrachta, wchodzą w skład specjalnej komisji, której zadaniem było opracowanie ordynacji, regulującej gospodarkę finansową Bydgoszczy.

1494.
Brześć liczy około 250 właścicieli posesji miejskich, co przekłada się na liczbę około 1200-2000 mieszkańców. Około 160 właścicieli posesji ma własne warsztaty (kuśnierze, krawcy, kowale, piekarze, garncarze, tkacze, szewcy, czapnicy, rymarze, paskarze, szklarze, postrzygacze sukna, miecznicy, piwowarzy), a także jest 11 kupców i 4 posiadających rolę. Centralne miejsce w brzeskim układzie urbanistycznym zajmuje Rynek. Są następujące ulice: Mnisia, Knapska, Zamkowa, Farna, Szewska, Świnia, Leśna i Tkacka. W mieście znajdują się 22 spichlerze – 9 na przedmieściu, a pozostałe przy murach miejskich.

1504.

Przywilej króla Aleksandra Jagiellończyka, na mocy którego mieszczanie brzescy zostają zwolnieni od podwodów i innych ciężarów. Obowiązani są jedynie dostarczać na wyprawę wojenną 1 wóz bojowy wraz z 4 końmi.

1510.
Miejsce obrad sejmików ziemskich dla województw brzesko-kujawskiego oraz inowrocławskiego zostaje przeniesione z Brześcia do Radziejowa.

1519.
W mieście zaciągnięto roty w liczbie 350 koni na wojnę z Krzyżakami.

1520.
W ustawie o poborze pogłównego zaliczono Brześć do miast średniej wielkości.

1527.
Istnieje dekanat brzeski, obejmujący parafie: Wieniec, Brześć, Kowal, Lubraniec, Zgłowiączka, Choceń, Śmiłowice, Grabkowo, Kruszyn, Orle, Boniewo, Białotarsk, Łanięta, Błenna, Lubomin, Przedecz, Kościelna Wieś, Kłobia, Lubień, Wola Pierowa, Kłotno, Świerczyn, Chalno, Kłóbka i Chodecz. Z czasem dekanat ten ulegnie zmniejszeniu.

1551.
Król Zygmunt August pozwala na kopanie wapna i innych materiałów do robienia cegieł i dachówek z gruntu królewskiego pod miastem (teren nazywany później Dużymi Marglami).

1554.
Ten sam władca pozwala miastu na budowę młyna, szlifierni i folusza na terenie Obór i na Zgłowiączce. Pozwala on też wystawić most na Zgłowiączce z prawem pobierania cła.

1556.
Pożar kościoła farnego.

1557.
Brześć otrzymuje przywilej zwalniający mieszczan od płacenia cła wodnego, co będzie stanowić ułatwienie w prowadzeniu handlu zbożem.

1558.
Tutejszym Żydom pozwolono na posiadanie na terenie miasta 23 placów wraz z domami.

1560.
W ciągu 50 lat (tj. od 1510 r.) na Uniwersytecie Krakowskim kształciło się 14 studentów z Brześcia.

1564-1565.
W Brześciu są 192 place miejskie, 115 rzemieślników i 108 handlarzy. Odnotowano również 18 domów żydowskich oraz dom szkolnika (tj. nauczyciela w szkole żydowskiej). Można szacować, że miasto zamieszkiwało około 1150 osób.

1565.
Król Zygmunt August oddaje szpital (przytułek) brzeski pod zarząd plebanom brzeskim. Z prowadzenia tej instytucji zrezygnowali krzyżowcy z czerwoną gwiazdą.

1568.
W klasztorze brzeskim ma miejsce kapituła polskiej prowincji zakonu dominikańskiego. Zjechali na nią przedstawiciele poszczególnych klasztorów. Odbywa się ona dzięki subsydiom biskupa włocławskiego Stanisława Karnkowskiego i datkom rajców miejskich.

1578.

• Król Stefan Batory na prośbę biskupa włocławskiego oddaje probostwo brzeskie kapitule włocławskiej, która rządzi parafią poprzez swego przedstawiciela (komendarza).
• Według opisu walczącego w wojsku polskim włoskiego żołnierza zaciężnego Aleksandra Gwagnina (Sarmatiae Europeae Descriptio), Brześć jest miastem murowanym, obwarowany mocnymi basztami, wałem i głęboką fosą, a położonym w równinie pomiędzy błotami.

1582.
Stefan Batory nadaje mieszczanom brzeskim prawo wolnego wypasu na gruntach zamkowych, które rozciągają się za Starym Brześciem i na gruntach wsi Sokołowo, a ze wsi Falborek cięcia drzewa i chrustu na stawianie w mieście płotów.

1582-1583.
Fara brzeska została całkowicie odbudowana po pożarze. Jest tu 3 księży, przy czym niegdyś było ich 12. W świątyni tej znajduje się 7 ołtarzy. Ołtarz główny nosi wezwanie patrona kościoła św. Stanisława Biskupa i Męczennika, a ołtarze boczne Ciała Chrystusowego, Wszystkich Świętych, Nawiedzenia NMP i św. Jerzego, św. Anny, Wniebowzięcia NMP i św. Wawrzyńca. W kościele dominikańskim jest również 7 ołtarzy (ich wezwań nie podano). Przy klasztorze znajduje się szpital (przytułek). Poza murami miasta jest również drewniany kościół św. Piotra (w Starym Brześciu – dawniej parafialny) oraz szpital (przytułek) wraz ze świątynią, ktora spłonęła przed 25 laty (na Przedmieściu Krakowskim).

1593.
Król Zygmunt III Waza potwierdza Brześciowi wszystkie dotychczasowe przywileje oraz przekazuje na jego rzecz dochody z grobli i mostów na Zgłowiączce, łączących miasto ze wsią Obory. Od tej chwili wszystkie apelacje mieszczan od orzeczeń sądów miejskich mają być wnoszone nie do starosty, a bezpośrednio do sądu królewskiego.

1598.
W mieście działają cechy: garncarzy, sukienników, szewców, krawców, kupców i łuczników.

1604.

Jak wynika z inwentarza biblioteki dominikańskiej, w tutejszym klasztorze przechowuje się 61 książek. Są to m. in. książki autorstwa Arystotelesa, św. Augustyna, św. Hieronima, św. Tomasza z Akwinu, św. Bonawentury czy św. Wincentego Ferreriusza.

1607.
W Brześciu mieszkają następujący rzemieślnicy: rzeźnicy, szewcy, rymarze, siodlarze, powroźnicy, kuśnierze, postrzygacze, sukiennicy, krawcy, kowale, kołodzieje, czapnicy, piekarze, mydlarze, kotlarze, płóciennicy i stelmachowie.

1616-1620.
W mieście mieszka 89 rzemieślników oraz 69 piekarek wraz z handlarzami różnych towarów. Mieszczanie brzescy winni są płacić czynsz na rzecz starosty od 192 placów i 9 ogrodów, które należą do miasta mocą przywileju z 1569 r. Brzescy Żydzi posiadają zaś 15 placów i 8 budynków z placami. Płacą od nich czynsz na rzecz starosty i dostarczają mu podwodę. Odprowadzają także podatek od cmentarza żydowskiego.

1623.
Szalejąca epidemia cholery dziesiątkuje ludność miejską.

1628-1632.
W mieście funkcjonuje postrzygalnia sukna i wyszynk piwa gdańskiego. Mieszczanie płaca zaś czynsz od rur wodociągowych, jatek chlebowych, domków pobudowanych przy murze miejskim, kramów i piwa gdańskiego na rzecz kasy miejskiej.

1632.
Według relacji Szymona Starowolskiego (pierwsze wydanie dzieła Polonia), Brześć jest otoczony wałem, murem i fosą, a w mieście pośród domów drewnianych były murowane.

1638.

• Na podstawie ustawy dotyczącej cen na artykuły produkowane w Brześciu badź sprzedawane na jarmarkach przypuszcza się, że w tym czasie byli następujący rzemieślnicy: piekarze, piwowarzy, rzeźnicy, szewcy, rymarze, siodlarze, powroźnicy, ślusarze, postrzygacze, krawcy, czapnicy, płóciennicy, kuśnierze, kowale, stelmachowie, bednarze i sukiennicy.
• Przejeżdżający przez Brześć szlachcic z Prus Królewskich Jan Heidenstein narzeka na kiepski stan niezwykle piaszczystych dróg, co utrudnia jazdę wozem.

1639-1647.
W Brześciu działa szkoła parafialna, której rektorem jest absolwent Uniwersytetu Krakowskiego, niejaki bakałarz Latoszowic z Kowala. Szkoła ta funkcjonowała zapewne już w średniowieczu.

1654.
Z relacji przejeżdżających przez Brześć trzech francuskich sióstr zakonnych wynika, że mieszkańców Brześcia cechuje wielka gościnność i szacunek dla osób stanu duchownego.

1655.
Po kapitulacji wojsk polskich pod Ujściem, Brześć Kujawski zostaje zajęty przez Szwedów. Rozpoczyna się tzw. Potop szwedzki.

1656.
Miasto zostaje odbite przez polskie oddziały tzw. grasantów (złożone głównie z czeladzi obozowej). Dokonują one pogromu tutejszych Żydów (około 100 rodzin) w ramach rewanżu za ich rzekomą kolaborację ze Szwedami.

1657.

• W rejestrach komory celnej w Dybowie pod tym rokiem mamy 48 zapisów, dotyczących kupców brzeskich. Brześć prowadzi ożywione kontakty handlowe z Toruniem. Tutejsi mieszczanie zajmują się m. in. zwożeniem zboża. Miasto posiada również umowę z Toruniem na wolny przewóz Wisłą 8 łasztów rocznie śledzi solonych.
• Oblężenie Brześcia przez Szwedów (wojska Rakoczego), którzy przez okres jednego roku okupują miasto. Niszczą oni mury miejskie i palą miasto. Zniszczeniu ulega również kościół farny i klasztor dominikański.

1663.
Podatek, zwany pogłównym w mieście opłaca 210 osób, co pozwala szacować ludność miasta na około 350.

1673.
Odnotowano 183 mieszczan, 32 Żydów oraz obsadę parafii i młyna. Ogólną liczbę ludności miejskiej szacuje się na około 332 osoby.

1685.
W mieście wybucha wielki pożar, obracając w zgliszcza te zabudowania, które ocalały od pożogi wojennej.

1702, 1705.

W wyniku najazdów wojsk litewskich i saskich miasto ponosi dalsze straty. Pozostaje tylko w mieście 3 gospodarzy.

1707.
W Brześciu przebywa król szwedzki Karol XII, ktory przyjmuje tu posła ottomańskiego.

1707-1709.
W mieście panują epidemie, które przynoszą dalsze straty ludnościowe.

1710-1711.
W pochodzącej z tychże lat wizytacji znajduje sie opis kościoła farnego. Spalony podczas wojen szwedzkich długo nie był odbudowywany, lecz opuszczony i pozostający bez dachu. Odbudowany został staraniem archidiakona włocławskiego Tomasza Niemierzy (wiadomo skądinąd, że zmarł on w 1693 r.). W okresie, kiedy kościół był zniszczony, odprawiano nabożeństwa w znajdującej się po prawej stronie kaplicy św. Anny. W świątyni jest 5 ołtarzy: św. Stanisława, Zwiastowania NMP, św. Anny, św. Antoniego oraz nieznanego wezwania. Przy farze nie rezydują kapłani, przy czym nabożeństwa sprawują miejscowi dominikanie. W szkole parafialnej pracuje 2 nauczycieli. Kościół szpitalny Św. Ducha stoi przy drodze do Kruszyna. Drewniany, zbudowany również przez archidiakona Niemierzę. W szpitalu jest 6 podopiecznych.

1719.
Mocą dekretu starościńskiego, majstrowie i rzemieślnicy żydowscy mają obowiązek płacić do cechu krawieckiego podatek w wysokości 2 grzywien i 2 szóstaków każdego roku, a także wypiekać na potrzeby mieszczan brzeskich dobry chleb. Mają też utrzymywać na swojej ulicy stróża.

1720.
Król August II Saski nadaje przywilej na odbywanie w mieście 8 jarmarków w roku, tj. na Oczyszczenie NMP (inaczej Matkę Bożą Gromniczną), św. Józefa, św. Stanisława Biskupa i Męczennika, w niedzielę po Bożym Ciele, na świętych Piotra i Pawła, Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, św. Michała Archanioła i św. Katarzynę. Będą to jednak jarmarki małe, prowadzące drobny handel sukna, naczyń glinianych i drobnych przedmiotów codziennego użytku.

1765.
W rejestrach komory nieszawskiej brak wzmianek o kupcach brzeskich. Pewnym utrudnieniem stała się utrata żeglowności Zgłowiączki.

1771.
Miasto zostaje opanowane przez konfederatów barskich. Zostają oni jednak wyparci przez pruskiego generała Bellinga, który nakłada na Brześć Kujawski wysoką kontrybucję.

1773.
Koniec okupacji pruskiej.

1779.
Brzeska fara p. w. św. Stanisława BM jest po pożarze, ale restaurowana z ofiar różnych ofiarodawców. Znajdują się tu relikwie św. Stanisława wraz z dokumentami autentyczności. Odpusty są obchodzone na św. Stanisława i św. Annę. Proboszcz nie rezyduje na miejscu, a prowadzi duszpasterstwo poprzez 2 wikarych. Nie ma szkoły parafialnej, przy czym organista bądź jeden z wikariuszy uczy dzieci (głównie w tym celu, aby miał kto służyć do Mszy Świętej). W klasztorze dominikańskim mieszka 11 zakonników.

1781.

• Pożar dzielnicy żydowskiej, wskutek czego pozostał 1 dom. Brzescy Żydzi zostają zwolnieni od płacenia podatków (za wyjątkiem pogłównego i podymnego) przez okres 1 roku. Po pobudowaniu na pustych placach domów będą obowiązani płacić 4 zł podatku i dla zapobieżenia dalszym pożarom wybudować 2 studnie. Otrzymują prawo do handlu wszelkimi towarami.
• Ustalono granice gruntów miejskich z Pikutkowem i Guźlinem. Rozdzielono grunty wsi Smólska, Popowiczek i Machnacza wzdłuż drogi do Włocławka, dalej przez las zwany Piaski do grobli dawnego młyna w Podborowicach, a od Pikutkowa "wraz z groblą na Łubie do Brześcia Kujawskiego przysądzono."

1782.

• Na podstawie spisanego przez komisarza Komisji Dobrego Porządku Inwentarza mieszczan Brześcia Kujawskiego można sądzić, że miasto zamieszkuje około 600-800 osób. W mieście są 103 place (w tym 81 w rękach chrześcijańskich, a 22 w żydowskich). W obrębie murów miejskich, oprócz Rynku, były następujące ulice: Zamkowa, Mniska, Knapska, Mistrzowska, Farna, Proboszczowska, Krakowska, Żydowska, Poprzeczna i Droga Flakowska. Poza murami miejskimi, na Przedmieściu Krakowskim: Zduńska, Strycharska, Zatylna, Nadrzeczna i Droga Krakowska, na Przedmieściu Toruńskim: Toruńska i Solarska. W Rynku stał ratusz oraz studnia. Miasto otaczały mury, wieże, baszty i fosa, będące w złym stanie. Prowadziły do niego dwie grożące ruiną bramy: Krakowska i Toruńska.
• Tutejsi żydzi posiadają pobudowana na początku XVI w. synagogę.

1789.
W Brześciu Kujawskim zostaje ustanowiona Cywilno-Wojskowa Komisja Porządkowa Województw i Ziem w Koronie, obejmująca swa działalnością województwa brzesko-kujawskie i inowrocławskie.

1791.
Asesoria nadworna przysądza miastu jezioro Smętowo, karczmę Bugaj oraz młyn Topielec.

1793.

• Dnia 16 stycznia następuje zajęcie miasta w wyniku II rozbioru Polski przez wojska pruskie. Wraz z powiatem weszło ono w skład departamentu piotrkowskiego prowincji Prusy Południowe, rypińskiej inspekcji podatkowej. Miasto staje się siedzibą ziemskiego majątku (domeny) króla pruskiego.
• W mieście mieszka 351 osób (w tym 111 Żydów). Wśród nich 221 osób to dorośli członkowie rodzin (110 mężów i wdowców oraz 111 żon i wdów), 22 dzieci powyżej 10 roku życia (12 synów i 10 córek), 40 dzieci poniżej 10 roku życia (18 synów i 22 córki), 50 osób związanych z rodzinami (6 czeladników, 2 uczniów, 28 służących mężczyzn, 14 służące kobiety), 4 osoby nieosiadłe oraz 14 księży i zakonników (2 parafialnych, 10 ojców i 2 braci). Jest 226 katolików i 111 żydów.
• Na skład zarządu miejskiego składa się burmistrz, 6 rajców, wójt, pisarz i woźny. Przychód miasta wynosi 3690, a rozchód 3787 florenów i 16 groszy. Opłaty roczne z racji podatków państwowych 5901 florenów, 8 groszy i 5 denarów, a z racji zwierzchności 460 florenów (z browaru). Wierzytelności 4 000 florenów.
• Jest tu 91 domów (w tym 1 murowany), z których 5 znajduje się na przedmieściu (większość z nich była pokryta strzechą, a jedynie 8 było miało dach trwały), a także 10 stodół. Parceli wolnych do budowania jest 33. Jest też ratusz, 2 kościoły i szpital-przytułek (4 osoby utrzymujące się z jałmużny, przy czym w poniedziałek daje się im obiad). Ulice i place publiczne częściowo wybrukowane, ale wymagają naprawy. W mieście nie ma żadnego sprzętu przeciwpożarowego.
• Liczba rzemieślników wynosi 88, z czego było 14 krawców (w tym 12 Żydów), 13 szewców, 12 rzeźników (w tym 8 Żydów), 12 rzezaków (wszyscy Żydzi), 9 piekarzy (w tym 2 Żydów), 5 kuśnierzy (w tym 1 Żyd), 3 handlarzy lin (2 Żydów), 3 winiarzy, 2 stolarzy, 2 bławatników (Żydzi), 2 chirurgów (w tym 1 Żyd), 2 piwowarów, 2 organistów, po 1 kowalu, fryzjerze, zegarmistrzu, wyrabiającym cegłę, kołodzieju, cieśli, strycharzu, karczmarzu (Żyd), położnej, garbarzu i grabarzu. Ponadto jest 9 kupców (w tym 8 Żydów), 5 handlarzy (w tym 4 Żydów) i 3 szynkarzy winem. Funkcjonują cechy rzemieślnicze: szewców, krawców, piekarzy, młynarzy i piwowarów. Są też 2 browary, 1 karczma i 1 gospoda (prowadzona przez Żyda). Prawo propinacji należy do miasta. Roczna sprzedaż piwa wynosi 473 beczki (objętość beczki wynosi 55 garncy), a gorzałki 70 (objętość 60). Do ich produkcji zużyto 946 korcy słodu. Wolno jest też przywozić obce trunki. Inwentarz żywy w mieście liczy 30 koni, 36 wołów, 90 krów, 150 owiec, 50 świń i 10 kóz. Jest pozwolenie na odbywanie 9 jarmarków w roku, ale odbywa się jedynie 5 (kramne, bydlęce i inne). W tygodniu odbywa się 1 targ w niedzielę. Do miasta należą 3 włóki roli, wspólne pastwisko i lasek.
• Wkrótce w mieście powstanie więzienie, zakład sukienniczy i poczta (w okresie zaboru rosyjskiego będzie jedynie funkcjonować ekspedycja Urzędu Pocztowego w Służewie).

1794.

• W sierpniu miasto zostaje przejściowo opanowane przez powstańców kościuszkowskich, którzy biorą do niewoli stacjonujący tu oddział wojska pruskiego (około 40 osób). Na czele oddziału powstańczego stoi kasztelan Dionizy Mniewski.
• W listopadzie działający w okolicach Brześcia Kujawskiego oddział powstańczy Michała Sokołowskiego skupia pod swoimi rozkazami około 1200 osób. Powstanie jednak wygasa i Brześć Kujawski dostaje się z powrotem w ręce pruskie.

1795.
Brześć Kujawski wraz z powiatem znalazł się w granicach departamentu poznańskiego, włocławskiej inspekcji podatkowej.

1796.
W mieście powstaje inkwizytoriat dla powiatu brzeskiego, mający za zadanie prowadzenie śledztwa osób ściganych przez prawo oraz sprawowanie opieki nad więźniami i domami pracy. Zostaje tu powołany też Sąd Policji Poprawczej dla okręgów włocławskiego, kowalskiego i radziejowskiego oraz Sąd Pokoju okręgu włocławskiego.

1798.

• Władze pruskie organizują w mieście 1-oddziałową szkołę elementarną.
• Przeprowadzono reformę jarmarków. Odtąd w Brześciu będą się one odbywać 4 razy do roku: 1. Na Zwiastowanie NMP (25 marca), 3-dniowy, kramny, bydlęcy i wełniany; 2. Św. Jerzego, 1-dniowy, kramny i bydlęcy; 3. Św. Anny, 1-dniowy, kramny i bydlęcy i 4. Św. Michała Archanioła, 3-dniowy, kramny, bydlęcy i wełniany.

1800.

• Około tego roku Prusacy rozbierają ruiny zniszczonego przez Szwedów zamku, a na jego dawnych fundamentach wznoszą budynek więzienia.
• Brześć Kujawski zamieszkuje 786 osób (w tym 229 Żydów). Liczba członków rodzin wynosi 605, z czego jest 171 mężów lub wdowców, 168 żon lub wdów, 69 dzieci w wieku ponad 10 lat (36 synów i 33 córki), a 198 poniżej 10 lat (89 synów i 109 córek). Związanych z rodzinami było 138 osób – 16 czeladników, 28 chłopców, 39 służących mężczyzn, a 55 służących kobiet. Jest 11 zakonników. Ponadto 25 rozlokowanych w mieście żołnierzy pruskich garnizonu włocławskiego i 7 członków rodzin żołnierskich.

1803.

• Miasto ma 844 mieszkańców. Liczba żołnierzy pruskich wraz z rodzinami wynosi 35. Są 94 domy mieszkalne (w tym 6 murowanych, a 26 z trwałym dachem), 35 pustych parceli, 34 stodoły i 5 studni. Na sprzęt przeciwpożarowy składa się 5 sikawek ręcznych, 49 wiader, 4 bosaki, 2 kufy i 12 drabin.
• W Brześciu funkcjonuje manufaktura sukiennicza, która zatrudnia 16 osób. Ogólna jej wartość produkcji wynosi 1270 talarów.

1806.
Z powodu zagrożenia katastrofą budowlaną zamknięto kościół farny, a nabożeństwa parafialne przeniesiono do kościoła klasztornego.

1807.
W lipcu miasto wraz z powiatem wchodzi w skład Księstwa Warszawskiego, a dekretem Fryderyka Augusta zostaje zaliczony do departamentu bydgoskiego.

1809

• Brześć Kujawski staje się gminą miejską.
• Z racji wojny francusko-austriackiej przez Brześć Kujawski ciągną wojska obu stron. Wojska francuskie podczas swego postoju wyrządzają tu dużo szkód. Wielu mieszkańców zostaje powołanych na wojnę, z której wracają nieliczni. Na rzecz armii francuskiej nakłada się na miasto kontrybucję. Fara brzeska zostaje przeznaczona na magazyn.

1813.

• Po klęsce Napoleona następuje rosyjska okupacja Brześcia Kujawskiego (wraz z całym Księstwem Warszawskim).
• Brześć Kujawski był miastem po części murowanym, zawierającym 108 domów.

1815.
Miasto wraz z powiatem wchodzi w skład utworzonego na Kongresie Wiedeńskim, a połączonego z Rosją Królestwa Polskiego (tj. Kongresowego).

1816.

• Brześć Kujawski wraz z powiatem wchodzi w skład województwa (od 1836 guberni) mazowieckiego, obwodu brzesko-kujawskiego (z siedzibą we Włocławku).
• W mieście wybucha pożar, który powoduje duże zniszczenia. Dlatego też wybudowano tu cegielnię.
• Z owego roku pochodzi informacja, że dominikanie brzescy mieszkają w drewnianym budynku, mocno nadpróchniałym.

1818.

• W źródłach wymieniono aptekarza brzeskiego.
• Kościół klasztorny jest murowany, pokryty dachówką i podbity blachą. W jego wnętrzu znajduje się m. in. ołtarz główny i 7 bocznych; na chórze nowe organy o 3 miechach.
• W miejscowym szpitalu znajduje schronienie 6 ubogich.

1820.
W mieście zamieszkuje 1149 osób, w tym 819 chrześcijan i 330 żydów. Liczba jarmarków wynosi 8. W ich przeddzień odbywają się targi. Miasto posiada wsie Pikutkowo i Guźlin, grunt zwany Margle, grunt i łąki Obory, ogrody na Jeziornie wraz z przyległym gruntem, 32 puste place na Przedmieściu Toruńskim, 65 pustych placów na Marglach, 63 puste place na Krakowskim Przedmieściu zajęte na ogrody do celów ekonomicznych, młyn, staw na rzece Zgłowiączce przy mieście, jezioro Smętowo, 17 włók lasów z zaroślami w Pikutkowie, pastwiska i cegielnię. Mieszkańcy utrzymują się zarówno z rzemiosła i handlu, jak i rolnictwa. Na jarmarkach sprzedaje się sukno, drobną kramarszczyznę i naczynia gliniane.

1823.
Przystąpiono do uporządkowania urbanistycznego Brześcia. W wyniku tych działań powiększono rewir żydowski (przy ul. Krakowskiej), poszerzono niektóre ulice (dzisiejsze Narutowicza i Zamkową), wytyczono trakt włocławski, wybudowano ratusz w stylu klasycystycznym (według projektu Henryka Marconiego), a na mieszkańców miasta nałożono obowiązek budowy domów wyłącznie murowanych i krytych dachówką.

1825.
Przez miasto przejeżdża car rosyjski i król polski Aleksander I. Zostaje on powitany przy kościółku Św. Ducha przez proboszcza brzeskiego, księdza kanonika Benedykta Cynkę.

1827 (albo 1828).
Założenie cmentarza parafialnego na obecnym miejscu. Wcześniejsze cmentarze znajdowały się przy kościołach farnym, klasztornym i szpitalnym. Ponadto istnieje cmentarz żydowski.

1828.
Miasto ma 1201 mieszkańców (w tym 759 chrześcijan, 419 żydów oraz 23 wojskowych). Wśród nich było 2 fabrykantów trunków krajowych, 7 szynkujących, 3 rzeźników, 6 piekarzy, 4 kupców i kramarzy, 1 płóciennik, 1 siodlarz-rymarz, 1 garbarz, 9 przekupniów, 3 ślusarzy i kowali, 1 stelmach, 3 stolarzy, 33 rolników, 1 bednarz, 3 cieśli, 1 hycel, 12 krawców, 3 kuśnierzy, 1 kapelusznik, 5 malarzy, 2 pasamoników i szmuklerzy, 22 szewców, 2 szklarzy, 1 mielcarz, 1 kominiarz.

1830.

• Siedziba obwodu brzesko-kujawskiego zostaje przeniesiona z Włocławka do Brześcia.
• W Niedzielę Palmową odbyło się pierwsze nabożeństwo w odrestaurowanym kościele farnym.

1831.

• Do Brześcia Kujawskiego i Włocławka w lipcu przeniesiono z Łowicza oddział polskiej kawalerii.
• Dowództwo wojsk carskich w celu walki z powstaniem listopadowym umieszcza w Brześciu Kujawskim znaczniejszą liczbę straży przedniej (w końcu marca 1832 r. wynosiła ona 235 żołnierzy), która rozpędza istniejące tu polskie pospolite ruszenie.

1836.
Siedziba obwodu brzesko-kujawskiego wraca do Włocławka.

1838.
W mieście żyje 1 309 osób. Jest tu 49 różnych rzemiosł i innych zawodów. Dominuje krawiectwo (23 mistrzów) i szewstwo (20 mistrzów). Mieszka tu również 76 kupców i handlarzy. Liczba rzemieślników oraz mieszkańców trudniących się zajęciami nierolniczymi wynosi około 197 osób.

1842.
Zlikwidowano powiat brzesko-kujawski, na miejsce którego powstał powiat włocławski.

1845.
Do użytku mieszkańców oddano 3 studnie. Przystąpiono do budowy 3 pomp i mostu na Zgłowiączce oraz rozpoczęto dalsze brukowanie ulic (dotychczasowa długość wybrukowanych ulic miejskich wynosi jedynie 657 m).

1853.
Miasto zamieszkuje 1 111 chrześcijan i 610 żydów. Wśród mieszkańców jest 78 rzemieślników, 3 kupców, 15 handlarzy i 24 rolników.

1863.
Mieszkańcy Brześcia Kujawskiego biorą czynny udział w powstaniu styczniowym. Jeden z tutejszych dominikanów, o. Bronisław Markowski, jest kapelanem w oddziale powstańczym. W celu walki z oddziałami powstańczymi władze carskie umieszczają w Brześciu liczącą 200 żołnierzy kompanię strzelecką 14 Ołonieckiego Pułku Piechoty. Z tego też powodu w samym mieście nie było akcji powstańczych. We Włocławku zostaje powieszony za czynny udział w szeregach Żandarmerii Narodowej brześcianin Józef Borkowski, a stary ksiądz z Brześcia, zwany Maksem, podejrzewany o udział w powstaniu, przesłuchiwany i katowany.

1864.

• Władze carskie dokonują kasaty tutejszego klasztoru dominikańskiego. Jest to odwet za udział zakonników w powstaniu styczniowym. Zabudowania klasztorne zostają przeznaczone na cele rządowe, zaś sama świątynia przechodzi pod opiekę duchowieństwa parafialnego. Jedynym zakonnikiem, który pozostaje w klasztorze, jest o. Sadok Nalewajkowski.
• Swoją działalność kończy szpital (przytułek) Św. Ducha na Krakowskim Przedmieściu. Prowadził on również działalność medyczną (pracowali w nim lekarze).
• Rozebrano również drewniany kościółek poszpitalny pod takim samym wezwaniem. Był on pokryty dachówką, a wieżyczka do sygnaturki miedzią. Na jego wyposażenie składały się m. in. 3 ołtarze i niewielkie organy. Nabożeństwa w nim odprawiano w niektóre dni. Przypisane do niego odpusty (z chwila rozbiórki przeniesione do fary) obchodzono w Poniedziałek Wielkanocny oraz Zesłania Ducha Świętego.

1865.

• W mieście jest 49 domów murowanych, a 67 drewnianych.
• W tutejszym więzieniu, należącym do cięższych w zaborze rosyjskim, przebywa 213 więźniów, w tym 145 za kradzieże.

1866.
Liczba mieszkańców miasta wynosi 1 716 osób (w tym 944 chrześcijan, a 703 żydów).

1869.
Umiera o. Sadok Nalewajkowski, który pozostał w Brześciu Kujawskim po kasacie klasztoru. Urodził się on w 1798 r. w Janowie koło Zamościa.

1876.

• Likwidacja instytucji sądowych w mieście, tj. Sądu Policji Poprawczej dla okręgów włocławskiego, kowalskiego i radziejowskiego oraz Sądu Pokoju Okręgu Włocławskiego.
• Ograniczenie ilości jarmarków do okresu co dwa miesiące. Targi odbywają się raz w tygodniu.

1877.
W Brześciu Kujawskim jest 2 106 mieszkańców (941 mężczyzn i 1 165 kobiet), w tym 842 osoby wyznania mojżeszowego. Dochody miejskie wynoszą 2 839 rubli srebrnych, kapitał żelazny miasta 15 212, a zapasowy 3 762. Znajduje się tu więzienie na 100 więźniów, przytułek na 12 starców, Urząd Miejski, Stacja Pocztowa, a z zakładów przemysłowych fabryka maszyn. Miasto należy do Sądu Pokoju Okręg 4 we Włocławku. Ponadto są tu 2 kościoły oraz kaplica więzienna.

1880.
Liczba ludności miasta wynosi 2 020. Domów w mieście jest 160, z czego 120 murowanych, a 40 drewnianych. Ponadto jest 51 wolnych placów pod zabudowę.

1882.
W Brześciu Kujawskim działa dom schronienia, stacja pocztowa oraz szkoła katolicka i ewangelicka.

1894.

• W pobliżu miasta powstaje Cukrownia (budowa trwała od 1893) pod nazwą Towarzystwo Akcyjne Cukrownia Brześć Kujawski. Przerób buraków w nowej cukrowni został obliczony na 300 ton na dobę.
• Oprócz Cukrowni w mieście funkcjonuje jeszcze niewielka fabryka maszyn (produkująca sieczkarki), suszarnia cykorii włocławskiej fabryki Bohma oraz dwa warsztaty żelazne.

1895.
Przy Cukrowni swoją działalność rozpoczyna Fabryczna Straż Pożarna.

1896.
Miasto liczy 2 739 mieszkańców, z czego 40 % stanowią Żydzi.

1898.
Powstaje Straż Ogniowa Ochotnicza.

1900.
Uruchomienie przy Cukrowni utrzymywanej przez nią 1-oddziałowej szkoły dla dzieci pracowników.